Hepimiz İçin Bir Hatırlama, Yeniden Başlama Daveti

Hepimiz İçin Bir Hatırlama, Yeniden Başlama Daveti

Bazen dünya çok konuşur; biz yoruluruz. Ekranlar bağırır, kalbimiz susar. Tam da o anlarda, kısa bir cümle iş görür: “İnsanlığa uyarımdır.” Bu bir alarm değil; sakin bir hatırlatma. Hem insan için, hem yeryüzü için, hem de çocuklar için. Aynı gemideyiz. Üst güvertedeki müziği açmak, motor dairesindeki sızıntıyı kapatmıyor.

Asıl Kayıp: Dikkat

Gün içinde en çok tükettiğimiz şey zaman değil, dikkat. Dikkat; sevginin hayata ayrılmış süresi. Neye dikkat veriyorsak, onu büyütüyoruz: yeryüzü, çocuklar, birbirimiz… Ekrana aşırı bakınca ilişkiler kuruyor, toplumsal refleksler zayıflıyor. “Kimsenin umurunda değil” duygusu da buradan geliyor. Çare basit: Bakışımızı hayata geri çevirmek.

Tek Gezegen, Tek Ev

İklim krizi tabloları soğuk; sonuçlar sıcak: daha uzun yazlar, daha az su, kırılgan gıda. Dünya bize fısıldıyor: “Yavaşla, dinle, ölçülü yaşa.”
“Rutinim bozulmasın” demek anlaşılır; ama gerçek şu: bozulacak. Seçenek net: Zorluklar kapıya dayandığında koşmak mı, yoksa şimdiden akıllı ve merhametli bir yön değişikliği mi?

Yapay Zekâ: Korku Değil, Sorumluluk

YZ hız kesmiyor, doğru. Ama hız tek başına tehdit değil; niyet ve ilke eksikse problem. Her büyük buluş gibi çift etkili: iyileştirebilir de, yaralayabilir de. O yüzden panik yerine şu ilkeleri konuşalım: şeffaflık, hesap verebilirlik, güvenlik, çocukların ve kırılgan grupların korunması, verinin insan haklarına uygun yönetimi. Araç bize hizmet etsin istiyorsak, rotayı biz çizeriz.

Çocuklar İçin Rehberlik

Çocukları ekranların önünde yalnız bırakmak, onları “dünyayı bilen ama kendini bilmeyen” bir bilgi okyanusuna atmak demek. Ebeveynlik yasak listesi değil; rota çizmek ve eşlik etmek demek.

• “Bunu izlerken ne hissettin?” diye sor.
• Aile içi dijital sözleşme yap: ekran süresi, içerik seçimi, birlikte izleme.
• Zor soruları saklama: “Korktun mu, şüphelendin mi, bu doğru mu?”
• Örnek ol: Biz telefona gömülüyken “sen niye telefondasın?” demek adil değil.

Bilgi Hijyeni: Zihnin Bağışıklığı

Temiz bilgi, bu çağın kaynatılmış suyu. Kısa bir kontrol listesi yetiyor:

• Kaynak: Kim söylemiş, nerede yayımlanmış, tarihi ne?
• Çapraz kontrol: En az iki güvenilir yerden doğrula.
• Duygu freni: Çok öfke/korku uyandırıyorsa bir nefes al.
• Birlikte doğrula: Çocukla yanlış bilgi avını oyuna çevir.

Yarın Sabah Başlayabileceğin Küçük Adımlar

Bireysel

• 20-20-20: Her 20 dakikada, 20 saniye, 20 adım uzağa bak.
• Bildirim diyeti: Hayati olmayan bildirimleri kapat.
• Günde 30 dk ekransız yürüyüş: Doğayı ve sessizliği yeniden dinle.

Aile

• Ekransız akşam yemeği.
• Haftalık film/Belgesel + 3 soru: En çok neye şaşırdın? Ne hissettin? Bu bilgi ne işimize yarar?
• İçerik merdiveni: Yaşa göre içerik listesi; çocuk büyüdükçe basamak ekle.

Okul–Veli

• Aylık “dijital vatandaşlık” bülteni: Öğretmen–veli–öğrenci için 1 sayfa ipucu.
• Atölyeler: “Veri ne anlatır?”, “YZ nasıl çalışır?”, “Yanlışı nasıl tanırız?”
• Eşli öğrenme: Büyük sınıflar küçük sınıflara rehberlik etsin.

İş Dünyası

• Etik ilke bildirgesi: Çocuk ve kırılgan gruplar için net kurallar.
• Varsayılan güvenlik: Güvenli mod açık, asgari veri toplanır, gizlilik ayarı yalın.
• Şeffaflık kartı: “Bu içerik neden sana gösteriliyor?” sorusunun tek ekranda, sade cevabı.

Toplum

• Aylık park buluşması: 1 saatlik ekran­sız oyun.
• Kitap–oyuncak döngüsü: Paylaş–değiştir–yeniden sev.
• Temiz su & ağaçlandırma günü: Çocuklarla birlikte; somut, elle tutulur iyilik.

YZ ile Yaşamanın 7 İlkesi

1. İnsan onuru: Kırmızı çizgi.
2. Çocuk koruma: İçerik, veri, reklamda yüksek standart.
3. Açıklanabilirlik: “Neden öneriyorsun?” sorusuna anlaşılır yanıt.
4. Asgari veri: İhtiyacın kadar topla.
5. Denetim–geribildirim: Hata olursa dön, özür dile, düzelt.
6. Eğitim: Kullanıcıyı eğitmek, ürün kadar değerli.
7. Kamu yararı: Kâr–risk dengesinde toplum önde.

Çocuklar İçin Mikro Kılavuz

• İzle–Anlat–Düşün: İzledin → 2 cümle anlat → 1 soru sor.
• Güvenli Dörtlü: Bilinmeyen linke tıklama; özel bilgini paylaşma; yabancıyla yazışma; rahatsız olursan haber ver.
• Duygu Trafik Işıkları: Kırmızı (öfke/korku): dur; Sarı (kararsızlık): doğrula; Yeşil (rahat): paylaş.
• Gerçek Dünya Önce: Ödev–oyun–sohbet ekrandan önce.
• Birlikte üret: Resim, kısa film, maket, deney.

Beş Dakikalık Kontrol Listesi

1. Başlık bağırıyor mu? Sakin ol.
2. Tarih güncel mi? Kontrol et.
3. Kaynak güvenilir mi? İki yerden doğrula.
4. Görsel gerçek mi? Tersine aramayı düşün.
5. Paylaşmadan önce 10 saniye dur: “Neden paylaşıyorum?”

Küçük Manifesto (10 Madde)

Önce insan, sonra teknoloji.
Önce çocuk güvenliği, sonra merak.
Önce doğruluk, sonra hız.
Önce empati, sonra yargı.
Önce doğa hakkı, sonra konfor.
Önce topluluk, sonra yalnız kahramanlık.
Önce şeffaflık, sonra parlak vaat.
Önce sorumluluk, sonra özgürlük.
Önce merhamet, sonra algoritma.
Önce biz, sonra ben.

Umut, Disiplin İster

Umut beklemek değil; tekrar eden emek. Ekranı kıs, sözü kısmadan konuş. Hızını azalt, etkinliğini artır. Çocuğunun gözlerine bak, dünyaya saygıyla dokun, teknolojiyi amaç için kullan.
Bugün, burada, kısa bir söz verelim: “Daha dikkatli, daha merhametli, daha ilkeli olacağım.”
Bir kişi başlar, iki olur; iki on olur; on mahalle olur. Dünya böyle değişir. İnsanlığa uyarımdır: Yalnız değilsin; birlikteyiz.